Bybit TR, blok zinciri ve Web3’teki son trendleri ele aldığı seride “Alım-Satım Farkı ve Slipaj Nedir?” konusuna yer veriyor.
Alım-satım farkı, emir defterinde en yüksek alış fiyatı (bid) ile en düşük satış fiyatı (ask) arasındaki farktır. Geleneksel piyasalarda bu fark çoğunlukla piyasa yapıcılar veya likidite sağlayıcı aracı kurumlar tarafından oluşturulur. Kripto piyasalarında ise fark, alıcıların ve satıcıların verdiği limit emirler arasındaki fiyat farklılıklarından kaynaklanır.
Anında alım yapmak istediğinizde, satıcının sunduğu en düşük satış fiyatını kabul etmeniz gerekir. Aynı şekilde, hemen satış yapmak isterseniz, alıcının sunduğu en yüksek alış fiyatı üzerinden işlem gerçekleşir. Likiditesi yüksek varlıklarda (örneğin döviz piyasasında), alım-satım farkı çok daha dardır. Bu da alıcı ve satıcıların işlemlerini fiyat üzerinde büyük değişim yaratmadan gerçekleştirebilmesine imkan tanır. Daha geniş farklarda ise büyük hacimli emirler, fiyat dalgalanmalarını artırır.
Piyasa yapıcılar ve alım-satım farkı
Finansal piyasalarda likidite, işlem sürekliliği için kritik öneme sahip. Likiditenin düşük olduğu piyasalarda emirlerinin karşılanması zaman alabilir.
Tüm piyasalarda yalnızca bireysel yatırımcıların likiditesi yeterli olmayabilir. Bu noktada piyasa yapıcılar devreye girer. Geleneksel piyasalarda, piyasa yapıcılar ve aracı kurumlar alım-satım farkından elde ettikleri gelir karşılığında likidite sağlar. Bir piyasa yapıcı, aynı anda alış ve satış emirleri girerek bu fark üzerinden gelir elde etmeye çalışır. Küçük farklarla bile yüksek hacimli işlemler, piyasa yapıcıların önemli bir rol üstlenmesine yol açabilir. Talebin yüksek olduğu varlıklarda ise piyasa yapıcıların rekabeti farkın daha da daralmasına yol açar.
Örneğin, bir piyasa yapıcı ETH için aynı anda 800 dolardan alış ve 801 dolardan satış emri verirse 1 dolarlık bir fark oluşur. Piyasada anında işlem yapmak isteyen kullanıcılar bu fiyatları kabul etmek zorundadır ve bu fark piyasa yapıcının kazancıdır.
Derinlik grafiği ve alım-satım farkı
Kripto borsalarında emir defteri, alıcıların ve satıcıların emirlerini gösterir. Derinlik grafiği bu emirleri görsel olarak analiz etmeyi sağlar.
Grafik üzerindeki yeşil alanda alım emirleri, kırmızı alanda satış emirleri bulunur. Bu iki alan arasındaki boşluk alım-satım farkını ifade eder. Fark, en düşük satış fiyatından en yüksek alış fiyatının çıkarılmasıyla hesaplanır.
Genel olarak yüksek işlem hacmi ve likidite, daha dar alım-satım farkı ile sonuçlanır. Bu yüzden işlem hacmi yüksek kripto paralar, hisse senetleri veya diğer varlıklarda fark daha küçüktür.
Alım-satım farkı yüzdesi
Farklı varlıkları karşılaştırabilmek için farkı yüzdesel olarak değerlendirmek gerekir.
Örneğin, X bir token’ın satış fiyatı 9,44 dolar, alış fiyatı 9,43 dolar olsun. Aradaki fark 0,01 dolardır. Bu değeri formüle uyguladığımızda alım-satım farkı yüzdesi yaklaşık yüzde 0,106 çıkar.
Bitcoin’de ise fark 1 dolar olduğunda bile yüzdesel olarak yalnızca yüzde 0,000844 seviyesindedir. Bu örnek, işlem hacmi düşük varlıkların daha yüksek farklara sahip olduğunu net biçimde gösterir. Dar fark, piyasalarda büyük emirlerin fiyat üzerinde daha sınırlı etkiyle gerçekleşmesine imkan tanır.
Slipaj (Kayma) nedir?
Slipaj, özellikle volatilitenin yüksek ya da likiditenin düşük olduğu piyasalarda sıkça gerçekleşir. Emir, beklenen fiyattan farklı bir fiyata gerçekleştiğinde ortaya çıkar.
Örneğin, 100 dolardan büyük bir alım emri verdiğinizi düşünelim. Emir defterinde bu fiyatta yeterli satış emri yoksa sistem otomatik olarak daha yüksek fiyatlardan emirleri karşılamaya başlar. Böylece ortalama alış fiyatınız 100 doların üzerine çıkar. İşte bu fark “slipaj” yani kaymadır.
Kripto piyasasında özellikle otomatik piyasa yapıcılar (AMM) ve merkeziyetsiz borsalarda kayma oranı yüzde 10’un üzerine bile çıkabilir. Bu durum genellikle düşük likiditeli altcoin’lerde görülür.
Pozitif kayma: Kayma her zaman olumsuz sonuçlanmaz. Eğer alım emriniz sırasında fiyat düşerse veya satış emriniz sırasında fiyat yükselirse, lehinize sonuç doğabilir. Buna pozitif kayma denir.
Kayma toleransı: Bazı platformlarda manuel olarak kayma toleransı belirleyebilirsiniz. Örneğin, Uniswap veya PancakeSwap gibi DEX’lerde işlem fiyatının belirli bir yüzdeye kadar sapmasına izin verilebilir. Ancak toleransı çok düşük ayarlarsanız emriniz hiç gerçekleşmeyebilir. Çok yüksek ayarlarsanız, “front running” adı verilen durumla karşılaşabilirsiniz. Bu durumda başka bir yatırımcı veya bot, sizden önce daha yüksek işlem ücreti ödeyerek varlığı alır ve size daha yüksek fiyattan satar.
Negatif kaymayı azaltma yöntemleri
Büyük emirleri parçalara bölün: Emir defterini takip ederek likiditeyi zorlamayacak şekilde daha küçük alım-satımlar yapabilirsiniz.
İşlem ücretlerini kontrol edin: Özellikle merkeziyetsiz borsalarda, ağ tıkanıklığı nedeniyle işlem ücretleri yüksek olabilir. Bu maliyetleri göz önünde bulundurmak gerekir.
Likiditesi düşük varlıklardan kaçının: Düşük likiditeli varlıklarda işlemleriniz fiyatı doğrudan etkileyebilir. Mümkünse daha yüksek likiditeye sahip piyasalarda işlem yapın.
Limit emirleri tercih edin: Limit emirleri yalnızca istediğiniz fiyattan ya da daha iyi fiyattan gerçekleşir. Daha uzun sürebilir, ancak kayma riskini azaltır.
Sonuç
Kripto para piyasalarında alım-satım farkı ve kayma, gerçekleşen işlemlerin fiyatlamasında önemli rol oynar. Özellikle yüksek hacimli emirlerde, ortalama fiyat beklenenden farklılaşabilir.
Merkeziyetsiz finans dünyasında işlem yapmayı düşünen herkes için kaymayı anlamak kritik öneme sahiptir. Bu konuda bilgi sahibi olmadan yapılan işlemler, beklenmedik maliyetlere veya front running gibi risklere yol açabilir.
Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı
News 
